Kỹ thuật đặt sonde dạ dày và đối tượng, mục đích thực hiện

Trên thực tế, nhiều bệnh nhân trong tình trạng hôn mê, sau phẫu thuật hoặc gặp rối loạn tiêu hóa không thể ăn uống bình thường. Khi đó, đặt sonde dạ dày là biện pháp can thiệp đơn giản nhưng rất hiệu quả trong việc cung cấp dinh dưỡng hoặc xử lý cấp cứu. Tuy nhiên, nếu thực hiện không đúng kỹ thuật, có thể gây tổn thương niêm mạc, sặc hoặc nhiễm trùng. Bài viết dưới đây sẽ giới thiệu kỹ thuật đặt sonde dạ dày cũng như đối tượng, mục đích thực hiện của thủ thuật này.

Kỹ thuật đặt sonde dạ dày và đối tượng, mục đích thực hiện

Đặt sonde dạ dày là gì?

Kỹ thuật đặt sonde dạ dày là một thủ thuật y khoa nhằm đưa một ống mềm, dài (gọi là sonde) qua đường mũi hoặc miệng, đi qua thực quản xuống đến dạ dày. Thủ thuật này được sử dụng phổ biến trong chẩn đoán, điều trị và chăm sóc bệnh nhân không thể ăn uống bình thường hoặc cần can thiệp y tế qua đường tiêu hóa. Sonde dạ dày thường được làm bằng nhựa dẻo, có đánh dấu chiều dài để dễ kiểm soát độ sâu khi đưa vào.

Có hai đường đặt chính là qua mũi (nasogastric) và qua miệng (orogastric), trong đó đặt qua mũi là phổ biến hơn vì ít gây khó chịu cho bệnh nhân. Trước khi thực hiện, nhân viên y tế sẽ kiểm tra tình trạng người bệnh, bôi trơn ống và nhẹ nhàng đưa vào, sau đó kiểm tra vị trí chính xác bằng cách hút dịch dạ dày, nghe âm thanh khí qua ống hoặc chụp X-quang nếu cần. Dù là thủ thuật đơn giản, nhưng vẫn cần được thực hiện bởi nhân viên y tế có chuyên môn để đảm bảo an toàn, tránh biến chứng như tổn thương mũi họng, trào ngược, hoặc đặt nhầm vào đường hô hấp.

Đặt sonde dạ dày là gì?

Mục đích đặt sonde dạ dày

Hiện nay kỹ thuật đặt sonde dạ dày thường được tiến hành với các mục đích như sau:

Nuôi dưỡng bệnh nhân qua đường ống

Một trong những mục đích phổ biến nhất của việc đặt sonde dạ dày là nuôi dưỡng cho những bệnh nhân không thể ăn uống bằng miệng. Điều này thường gặp ở bệnh nhân hôn mê, sau phẫu thuật vùng hàm mặt, tai biến mạch máu não, rối loạn nuốt hoặc ung thư thực quản. Thông qua ống sonde, các loại sữa dinh dưỡng hoặc thức ăn nghiền nhỏ có thể được bơm trực tiếp vào dạ dày, giúp bệnh nhân nhận đủ năng lượng và dưỡng chất để hồi phục. Phương pháp này đơn giản, ít xâm lấn, dễ theo dõi và điều chỉnh. Nhờ đặt sonde, bệnh nhân vẫn có thể được duy trì dinh dưỡng đầy đủ trong thời gian dài mà không cần truyền tĩnh mạch, giảm nguy cơ suy kiệt và biến chứng do thiếu ăn.

Hút dịch dạ dày

Đặt sonde dạ dày còn được dùng để hút dịch tiêu hóa từ dạ dày, đặc biệt trong các tình trạng như ngộ độc, tắc ruột, liệt ruột sau phẫu thuật, hoặc chảy máu đường tiêu hóa. Khi dạ dày bị ứ đọng dịch, khí hoặc máu, việc hút dịch giúp giảm áp lực trong dạ dày, ngăn ngừa trào ngược vào phổi và cải thiện cảm giác đầy chướng cho người bệnh.
Ngoài ra, thủ thuật này còn giúp theo dõi lượng dịch tiêu hóa bài tiết ra, từ đó đánh giá tình trạng tiêu hóa hoặc hiệu quả điều trị. Trong một số trường hợp khẩn cấp như ngộ độc cấp, hút dịch dạ dày có thể góp phần cứu sống bệnh nhân bằng cách loại bỏ nhanh chóng các chất độc khỏi cơ thể.

Bơm thuốc trực tiếp vào dạ dày

Sonde dạ dày cũng được sử dụng để bơm thuốc vào đường tiêu hóa trong trường hợp bệnh nhân không thể nuốt hoặc không hợp tác khi uống thuốc. Việc đưa thuốc qua sonde giúp đảm bảo bệnh nhân vẫn nhận được đầy đủ liều lượng điều trị, đặc biệt quan trọng với các thuốc kháng sinh, thuốc tim mạch hoặc điều trị bệnh lý mạn tính.

Phương pháp này được áp dụng nhiều trong hồi sức cấp cứu, điều trị bệnh nhân nặng, hoặc người già suy giảm nhận thức. Nhờ đặt sonde, nhân viên y tế có thể kiểm soát chính xác liều lượng, thời gian dùng thuốc và tránh tình trạng quên liều hoặc uống sai cách. Tuy nhiên, cần lưu ý không phải loại thuốc nào cũng có thể nghiền hoặc đưa qua sonde, nên cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng.

Chuẩn bị cho nội soi hoặc phẫu thuật đường tiêu hóa

Đặt sonde dạ dày có thể được chỉ định nhằm làm sạch dạ dày trước khi thực hiện các thủ thuật nội soi tiêu hóa hoặc phẫu thuật bụng. Việc hút hết dịch, thức ăn còn tồn đọng trong dạ dày giúp bác sĩ có hình ảnh rõ ràng hơn khi nội soi, giảm nguy cơ trào ngược dịch dạ dày vào phổi khi gây mê, và tạo điều kiện thuận lợi cho các thao tác phẫu thuật.

Điều này đặc biệt quan trọng ở bệnh nhân nôn ói nhiều, liệt ruột hoặc nghi ngờ tắc ruột. Ngoài ra, đặt sonde cũng giúp theo dõi lượng dịch tiết để đánh giá mức độ ứ đọng và hoạt động tiêu hóa của đường ruột. Nhờ đó, bác sĩ có thêm dữ liệu để đưa ra chẩn đoán và quyết định can thiệp chính xác hơn.

Đo pH và phân tích dịch dạ dày

Một mục đích khác của việc đặt sonde là lấy dịch dạ dày để phân tích trong phòng xét nghiệm. Dịch này có thể được sử dụng để đo độ pH (đánh giá độ toan hoặc kiềm của môi trường dạ dày), từ đó giúp chẩn đoán các bệnh lý như viêm loét dạ dày – tá tràng, tăng tiết acid, hoặc bệnh lý trào ngược. Trong một số trường hợp, việc phân tích dịch còn giúp phát hiện sự hiện diện của vi khuẩn Helicobacter pylori – tác nhân chính gây viêm loét dạ dày. Ngoài ra, đo pH dịch dạ dày cũng được dùng để kiểm tra vị trí chính xác của ống sonde, nhằm tránh nguy cơ đặt nhầm vào đường hô hấp. Phương pháp này tuy đơn giản nhưng rất hữu ích trong lâm sàng và thường được áp dụng song song với các phương tiện chẩn đoán khác.

Hỗ trợ điều trị sau phẫu thuật tiêu hóa

Sau các ca phẫu thuật lớn liên quan đến ống tiêu hóa như phẫu thuật dạ dày, thực quản, ruột non, bệnh nhân thường được đặt sonde dạ dày để giảm áp lực trong lòng ống tiêu hóa, hút dịch tồn đọng, và ngăn ngừa biến chứng rò rỉ vết mổ. Ngoài ra, sonde giúp theo dõi tình trạng tiêu hóa, lượng dịch tiết, và tình trạng hồi phục nhu động ruột.

Nhờ việc đặt sonde, bác sĩ có thể biết được khi nào đường tiêu hóa bắt đầu hoạt động trở lại để cho bệnh nhân ăn bằng đường miệng. Trong giai đoạn hậu phẫu, việc kiểm soát tốt áp lực trong dạ dày và đường ruột là yếu tố quan trọng giúp quá trình lành vết mổ diễn ra thuận lợi và hạn chế nguy cơ nhiễm trùng ổ bụng.

Mục đích đặt sonde dạ dày

Đối tượng đặt sonde dạ dày

Một số đối tượng chính thường được tiến hành kỹ thuật đặt sonde dạ dày là:

Bệnh nhân hôn mê hoặc mất ý thức

Bệnh nhân trong tình trạng hôn mê, mất ý thức do chấn thương sọ não, tai biến mạch máu não, sốc hoặc hôn mê do bệnh lý nội khoa thường không có khả năng ăn uống bằng miệng. Ngoài ra, phản xạ nuốt và bảo vệ đường thở của họ bị suy giảm, dễ gây sặc và hít dịch vào phổi nếu cố gắng cho ăn bằng thìa. Do đó, việc đặt sonde dạ dày là cần thiết để cung cấp dinh dưỡng, thuốc men và hút dịch tồn đọng trong dạ dày, giúp duy trì sự sống và hỗ trợ điều trị. Sonde giúp đảm bảo bệnh nhân được nuôi dưỡng đúng cách trong giai đoạn chưa hồi phục ý thức, đồng thời giảm nguy cơ biến chứng như viêm phổi hít phải do trào ngược.

Bệnh nhân sau phẫu thuật vùng miệng – họng – thực quản

Những người sau phẫu thuật vùng miệng, họng, thanh quản, thực quản hoặc sau điều trị ung thư đầu cổ thường gặp khó khăn trong việc nhai, nuốt hoặc có nguy cơ tổn thương đường ăn uống nếu ăn bằng miệng. Do đó, đặt sonde dạ dày là phương án an toàn và hiệu quả giúp cung cấp dinh dưỡng, thuốc điều trị và hỗ trợ hồi phục. Phương pháp này còn giúp tránh làm tổn thương vị trí mổ, tránh nhiễm trùng và tạo điều kiện cho mô lành lại. Thông thường, sonde được duy trì tạm thời cho đến khi bệnh nhân có thể ăn uống trở lại bằng đường miệng hoặc được chỉ định thay bằng ống thông dạ dày lâu dài như mở thông dạ dày (PEG).

Bệnh nhân mắc bệnh lý thần kinh gây rối loạn nuốt

Ở các bệnh nhân mắc các bệnh lý thần kinh như tai biến mạch máu não, Parkinson, xơ cứng teo cơ (ALS), Alzheimer, chức năng nuốt thường bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Họ có thể không kiểm soát được hoạt động nhai, nuốt, dễ bị sặc thức ăn, dẫn đến viêm phổi hít hoặc suy hô hấp.
Đặt sonde dạ dày là giải pháp hiệu quả giúp nuôi dưỡng an toàn, tránh nguy cơ sặc và bảo vệ đường hô hấp. Sonde giúp duy trì dinh dưỡng ổn định, ngăn ngừa suy kiệt và hỗ trợ quá trình phục hồi chức năng. Ngoài ra, ở một số trường hợp mất khả năng nhận thức, đặt sonde còn giúp kiểm soát việc dùng thuốc chính xác và đều đặn.

Bệnh nhân bị tắc ruột, chướng bụng, liệt ruột

Bệnh nhân bị tắc ruột cơ học, liệt ruột sau phẫu thuật hoặc chướng bụng cấp tính là những đối tượng cần đặt sonde dạ dày để hút dịch ứ đọng, hơi và giảm áp lực nội tạng. Việc này không chỉ giúp người bệnh giảm cảm giác khó chịu, buồn nôn, đầy bụng mà còn giúp ngăn ngừa biến chứng nặng như trào ngược dạ dày, thủng ruột, viêm phúc mạc.

Đồng thời, trong những ca phẫu thuật bụng hoặc tiêu hóa, đặt sonde còn giúp bác sĩ theo dõi tình trạng hồi phục nhu động ruột. Đây là bước chăm sóc quan trọng trong điều trị nội khoa và hồi sức trước – sau phẫu thuật để bảo đảm an toàn cho người bệnh.

Đối tượng đặt sonde dạ dày

Kỹ thuật đặt sonde dạ dày

Để thực hiện kỹ thuật đặt sonde dạ dày đúng chuẩn, nhân viên y tế cần tiến hành lần lượt theo các bước sau:

Chuẩn bị

Trước khi tiến hành đặt ống sonde dạ dày, nhân viên y tế cần điều chỉnh tư thế bệnh nhân phù hợp. Người bệnh có thể nằm ngửa hoặc ngồi ngửa tùy vào tình trạng thực tế. Đối với bệnh nhân hôn mê, tư thế chuẩn là nằm nghiêng trái, đầu hạ thấp để hạn chế nguy cơ hít sặc nếu nôn ói xảy ra.

Sau đó, bác sĩ sẽ xác định chiều dài ống sonde cần đặt, căn cứ vào thể trạng người bệnh. Đầu ống sonde sẽ được bôi trơn bằng dầu để giảm ma sát và dễ dàng đưa vào đường tiêu hóa. Tuy nhiên, cần tránh để dầu đọng trong lòng ống, nhằm đảm bảo không ảnh hưởng đến chức năng hút dịch hoặc đưa thuốc sau này.

Đặt ống Sonde

Bác sĩ yêu cầu bệnh nhân há miệng để bắt đầu đưa ống sonde qua đường miệng vào dạ dày. Nếu bệnh nhân không thể hợp tác hoặc đường miệng không thuận lợi, có thể chuyển sang đường mũi. Khi đưa ống vào, bác sĩ cần tiến hành nhẹ nhàng, chậm rãi, tránh gây tổn thương niêm mạc vùng họng và thực quản. Đặc biệt khi đặt qua miệng, cần chú ý tránh chạm vào lưỡi gà và vòm họng, vì có thể gây phản xạ nôn hoặc co thắt.

Trong quá trình đặt, nếu bệnh nhân xuất hiện các biểu hiện bất thường như ho, sặc mạnh, tím tái, cần ngừng ngay thao tác và rút ống ra, sau đó đánh giá lại trước khi đặt lại để tránh đặt nhầm vào đường thở.

Kiểm tra

Sau khi ống sonde được đưa vào, bác sĩ cần kiểm tra lại vị trí ống để đảm bảo đã nằm đúng trong dạ dày. Có thể sử dụng một trong ba cách kiểm tra phổ biến sau:

• Bơm 30ml khí vào ống sonde, sau đó dùng ống nghe đặt lên vùng thượng vị để nghe tiếng “sục khí” đặc trưng trong dạ dày.
• Hút dịch dạ dày ra ngoài bằng bơm tiêm – nếu hút được dịch có màu vàng hoặc xanh là dấu hiệu đúng vị trí.
• Nhúng đầu ngoài của ống sonde vào một cốc nước – nếu không có bọt khí thoát ra, tức là ống không nằm trong khí quản.

Sau khi xác định ống đã vào đúng vị trí, tiến hành cố định ống sonde bằng băng dính y tế và nối với túi dẫn lưu nếu cần.

Kỹ thuật đặt sonde dạ dày

Tại sao nên lựa chọn chương trình Bác sĩ Y khoa tại VinUni?

Chương trình đào tạo Bác sĩ Y khoa tại Viện Khoa học Sức khỏe của trường Đại học VinUni được thiết kế với trọng tâm là cung cấp kiến thức chuyên sâu về y học, giúp sinh viên nắm vững cơ chế bệnh sinh, phương pháp điều trị một cách toàn diện. Nhà trường đặc biệt chú trọng đầu tư vào cơ sở vật chất hiện đại như hệ thống phòng thí nghiệm, trung tâm mô phỏng y khoa và thư viện đa dạng tài liệu, tạo điều kiện học tập và nghiên cứu tối ưu cho sinh viên ngành Y và Điều dưỡng.

Bên cạnh việc học lý thuyết, sinh viên còn được thực hành tại Bệnh viện Vinmec – nơi sở hữu trang thiết bị y tế tiên tiến và đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm. Sự kết hợp giữa đào tạo trong giảng đường và trải nghiệm thực tế giúp sinh viên phát triển kỹ năng lâm sàng từ sớm.

Hơn nữa, VinUni còn tạo điều kiện cho sinh viên tham gia các chương trình thực tập và trao đổi quốc tế, mở rộng góc nhìn và cơ hội nghề nghiệp. Nhờ mạng lưới hợp tác sâu rộng với các bệnh viện hàng đầu trong và ngoài nước, sinh viên sau khi tốt nghiệp có nhiều lợi thế khi gia nhập thị trường lao động y tế chất lượng cao.

Tại sao nên lựa chọn chương trình Bác sĩ Y khoa tại VinUni?

Tóm lại, kỹ thuật đặt sonde dạ dày tuy không quá phức tạp nhưng đòi hỏi sự chính xác, khéo léo và tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc vô khuẩn. Việc nắm vững quy trình thực hiện không chỉ đảm bảo hiệu quả điều trị mà còn góp phần hạn chế tối đa các biến chứng có thể xảy ra. Vậy nên người bệnh cần chú ý lựa chọn các cơ sở y tế uy tín và đảm bảo.