Vai trò của hô hấp và các bệnh hô hấp thường gặp

Hô hấp là một trong những quá trình sống còn quan trọng nhất của cơ thể. Chúng ta có thể nhịn ăn vài ngày, nhịn uống vài giờ, nhưng không thể nhịn thở chỉ trong vài phút. Vậy vai trò của hô hấp là gì? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này.

Vai trò của hô hấp và các bệnh hô hấp thường gặp

Vai trò của hô hấp

Hô hấp là quá trình sinh lý giúp cơ thể trao đổi khí với môi trường bên ngoài, bao gồm việc hấp thụ oxy (O₂) và thải ra khí carbon dioxide (CO₂). Quá trình này diễn ra chủ yếu ở phổi và có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống, cụ thể như sau:

Cung cấp năng lượng cho cơ thể

Một trong những vai trò của hô hấp không thể bỏ qua là cung cấp năng lượng cho mọi hoạt động sống của cơ thể. Thông qua quá trình hô hấp tế bào, các phân tử glucose được phân giải để tạo ra ATP (adenosine triphosphate), một dạng năng lượng cần thiết cho các hoạt động như co cơ, dẫn truyền thần kinh, phân chia tế bào và tổng hợp protein. Nếu không có năng lượng từ hô hấp, các tế bào sẽ không thể duy trì các chức năng thiết yếu, dẫn đến sự suy giảm hoạt động của các cơ quan. Đặc biệt, các cơ quan tiêu tốn nhiều năng lượng như tim, não và gan phụ thuộc rất lớn vào quá trình này. Khi hô hấp bị suy giảm do bệnh lý hoặc thiếu oxy, cơ thể nhanh chóng rơi vào trạng thái mệt mỏi, giảm hiệu suất làm việc và có thể dẫn đến nguy hiểm nếu không được can thiệp kịp thời.

Đào thải khí CO₂ và duy trì cân bằng nội môi

Một trong những vai trò quan trọng của hô hấp là giúp cơ thể loại bỏ khí CO₂, một sản phẩm phụ của quá trình trao đổi chất. Nếu CO₂ tích tụ trong máu, nó sẽ làm giảm độ pH của cơ thể, gây ra tình trạng toan hô hấp có thể đe dọa tính mạng. Thông qua hoạt động của phổi, CO₂ được thải ra ngoài theo chu kỳ hô hấp, giúp duy trì sự ổn định của môi trường nội môi. Ngoài ra, nhờ sự điều hòa của hệ hô hấp, cơ thể có thể thích nghi với nhiều điều kiện môi trường khác nhau, chẳng hạn như thay đổi độ cao hoặc hoạt động thể lực mạnh. Khi cần thiết, nhịp thở sẽ tăng lên để loại bỏ CO₂ nhanh hơn, đảm bảo sự cân bằng giữa oxy và khí thải trong cơ thể. Nhờ vậy, hệ hô hấp góp phần quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe và duy trì sự ổn định của các hệ cơ quan.

Hỗ trợ quá trình trao đổi khí và cung cấp oxy cho tế bào

Hô hấp có nhiệm vụ quan trọng trong việc đưa oxy từ môi trường vào phổi và vận chuyển đến các tế bào trong cơ thể. Oxy là yếu tố không thể thiếu cho quá trình chuyển hóa năng lượng trong ty thể, giúp tế bào thực hiện các chức năng sống. Nếu lượng oxy cung cấp bị gián đoạn, các tế bào có thể bị tổn thương hoặc chết, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của các cơ quan quan trọng như não, tim và gan. Hệ hô hấp cũng có khả năng điều chỉnh lượng oxy hấp thụ thông qua việc thay đổi nhịp thở, giúp cơ thể thích nghi với điều kiện làm việc khác nhau. Ví dụ, khi luyện tập thể thao, nhu cầu oxy tăng lên, hệ hô hấp sẽ đáp ứng bằng cách tăng cường tần suất và độ sâu của nhịp thở để cung cấp đủ oxy cho cơ bắp hoạt động.

Góp phần vào quá trình điều hòa thân nhiệt

Hệ hô hấp không chỉ giúp trao đổi khí mà còn đóng vai trò trong việc điều hòa thân nhiệt của cơ thể. Khi thở ra, không khí mang theo hơi nước và nhiệt độ từ bên trong cơ thể, giúp làm mát cơ thể trong những điều kiện nhiệt độ cao. Ngược lại, khi hít vào không khí lạnh, hệ hô hấp có cơ chế làm ấm và làm ẩm không khí trước khi nó đi vào phổi, bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ mất nhiệt. Đặc biệt, nếu vận động mạnh hoặc ở môi trường nóng bức, tốc độ hô hấp tăng lên để loại bỏ nhiệt dư thừa qua hơi thở, hỗ trợ cơ chế làm mát của cơ thể cùng với tuyến mồ hôi. Nhờ đó, hô hấp giúp duy trì sự ổn định của nhiệt độ cơ thể, đảm bảo các quá trình sinh lý diễn ra bình thường ngay cả trong điều kiện môi trường khắc nghiệt.

Vai trò của hô hấp

Các bệnh hô hấp thường gặp

Mặc dù có vai trò quan trọng với nhiều hoạt động của cơ thể nhưng hệ hô hấp lại dễ bị tổn thương bởi vi khuẩn, virus, khói bụi và các tác nhân môi trường. Một số bệnh phổ biến liên quan đến hoạt động hô hấp bao gồm:

Hen suyễn

Hen suyễn là một bệnh mạn tính của đường hô hấp, đặc trưng bởi tình trạng viêm và co thắt phế quản, gây khó thở, ho và tức ngực. Cơn hen có thể khởi phát do các tác nhân như dị ứng, không khí lạnh, khói bụi hoặc căng thẳng. Khi cơn hen xảy ra, đường thở bị thu hẹp, làm cản trở luồng không khí vào phổi. Dù chưa có cách chữa trị dứt điểm, hen suyễn có thể được kiểm soát bằng thuốc giãn phế quản và corticosteroid dạng hít. Nếu không được kiểm soát tốt, bệnh có thể dẫn đến suy hô hấp và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Giãn phế quản

Giãn phế quản là tình trạng phế quản bị giãn nở bất thường và mất khả năng đàn hồi, dẫn đến sự tích tụ dịch nhầy và vi khuẩn trong đường thở. Bệnh có thể do nhiễm trùng phổi kéo dài, bệnh xơ nang hoặc rối loạn miễn dịch. Triệu chứng phổ biến bao gồm ho mạn tính, khạc đờm nhiều, khó thở và dễ bị nhiễm trùng tái phát. Điều trị chủ yếu của căn bệnh này tập trung vào kiểm soát nhiễm trùng, làm sạch đường thở bằng vật lý trị liệu hô hấp và sử dụng thuốc giãn phế quản. Nếu không được kiểm soát, giãn phế quản có thể dẫn đến suy hô hấp và tổn thương phổi nghiêm trọng.

Nhiễm trùng đường hô hấp

Nhiễm trùng đường hô hấp là nhóm bệnh do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra, ảnh hưởng đến mũi, họng, thanh quản và phế quản. Bệnh thường gặp nhất là cảm lạnh, viêm họng, viêm phế quản và cúm. Triệu chứng phổ biến bao gồm sốt, ho, đau họng, chảy mũi và khó thở. Đối với các trường hợp nhẹ, bệnh có thể tự khỏi mà không cần điều trị đặc biệt, nhưng nhiễm trùng nặng có thể dẫn đến viêm phổi hoặc biến chứng nguy hiểm. Phòng ngừa bệnh bằng cách rửa tay thường xuyên, tiêm phòng cúm và giữ vệ sinh đường hô hấp là rất quan trọng.

Viêm phổi

Viêm phổi là tình trạng nhiễm trùng gây viêm các túi khí trong phổi, làm cản trở quá trình trao đổi oxy. Nguyên nhân phổ biến là do vi khuẩn, virus hoặc nấm, trong đó viêm phổi do vi khuẩn Streptococcus pneumoniae là phổ biến nhất. Triệu chứng gồm sốt cao, ho có đờm, đau ngực và khó thở. Viêm phổi có thể nguy hiểm, đặc biệt với trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có hệ miễn dịch yếu. Điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, có thể bao gồm kháng sinh, thuốc hạ sốt và oxy hỗ trợ. Tiêm vắc-xin phòng ngừa là cách hiệu quả để giảm nguy cơ mắc bệnh.

Bệnh lao

Lao phổi là một bệnh nhiễm trùng mạn tính do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, lây truyền qua đường hô hấp khi hít phải giọt bắn từ người bệnh. Triệu chứng bao gồm ho kéo dài, khạc đờm có máu, sụt cân, sốt nhẹ về chiều và đổ mồ hôi đêm. Nếu không được điều trị, lao phổi có thể tiến triển nghiêm trọng, gây tổn thương phổi và lây lan sang các cơ quan khác. Việc điều trị cần kéo dài từ 6–9 tháng bằng thuốc kháng lao theo phác đồ nghiêm ngặt. Tiêm vắc-xin BCG và phát hiện sớm giúp phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả.

Ung thư phổi

Ung thư phổi là một trong những loại ung thư phổ biến và nguy hiểm nhất, thường liên quan đến hút thuốc lá, ô nhiễm không khí và yếu tố di truyền. Bệnh phát triển khi các tế bào trong phổi tăng sinh không kiểm soát, hình thành khối u ác tính. Triệu chứng ở giai đoạn đầu thường không rõ ràng, nhưng khi tiến triển có thể gây ho kéo dài, ho ra máu, đau ngực, sụt cân và khó thở. Điều trị ung thư phổi tùy thuộc vào giai đoạn bệnh, bao gồm phẫu thuật, hóa trị, xạ trị hoặc liệu pháp miễn dịch. Ngừng hút thuốc và tầm soát sớm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

Các bệnh hô hấp thường gặp

Có nên theo học chương trình Bác sĩ Y khoa của VinUni?

Hô hấp là một chức năng sinh lý quan trọng, cung cấp oxy để duy trì sự sống và hoạt động của cơ thể. Trong y khoa, việc hiểu rõ cơ chế hô hấp, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý liên quan đến hệ hô hấp là yếu tố then chốt giúp bác sĩ đưa ra những phác đồ điều trị hiệu quả. Chương trình Bác sĩ Y khoa tại Viện Khoa học Sức khỏe của trường Đại học VinUni trang bị cho sinh viên nền tảng kiến thức sinh lý học vững chắc, đồng thời kết hợp đào tạo lâm sàng thực tiễn, giúp họ có thể xử lý tốt các bệnh lý về hô hấp cũng như nhiều vấn đề sức khỏe khác.

Với ngành học này, VinUni tiên phong áp dụng các tiêu chuẩn đào tạo y khoa và điều dưỡng tiên tiến, được cố vấn bởi những trường Đại học danh tiếng hàng đầu thế giới như trường Đại học Pennsylvania. Nhờ vậy, chương trình giảng dạy luôn cập nhật các phương pháp y khoa hiện đại, giúp sinh viên tiếp cận với những kiến thức mới nhất trong ngành. Không chỉ tập trung vào lý thuyết, VinUni còn áp dụng mô hình học tập chủ động (Active Learning) với các phương pháp như mô phỏng y khoa, thực hành lâm sàng sớm và nghiên cứu khoa học. Điều này giúp sinh viên phát triển tư duy phản biện, khả năng xử lý tình huống và tinh thần làm việc nhóm, những yếu tố quan trọng trong môi trường y tế chuyên nghiệp.

VinUni tiên phong áp dụng các tiêu chuẩn đào tạo y khoa và điều dưỡng tiên tiến

Có thể nói vai trò của hô hấp là vô cùng quan trọng, đảm bảo cung cấp oxy và loại bỏ khí thải để duy trì sự sống. Nếu không có hô hấp, con người không thể tồn tại và phát triển. Vì vậy, việc bảo vệ hệ hô hấp bằng lối sống lành mạnh, tránh khói bụi, ô nhiễm và tập luyện thể thao thường xuyên là điều cần thiết để duy trì sức khỏe.