Tìm hiểu về rối loạn cảm xúc: triệu chứng và nguyên nhân

Rối loạn cảm xúc là một nhóm các tình trạng sức khỏe tâm thần phổ biến, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Bài viết này sẽ chia sẻ thông tin chi tiết về chứng rối loạn cảm xúc, bao gồm phân loại, triệu chứng và nguyên nhân gây bệnh để bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này. 

Tìm hiểu về rối loạn cảm xúc: triệu chứng và nguyên nhân

Các dạng rối loạn cảm xúc thường gặp

Rối loạn cảm xúc là một nhóm các rối loạn tâm thần liên quan đến sự thay đổi bất thường trong tâm trạng, cảm xúc và hành vi. Những người mắc rối loạn cảm xúc thường trải qua các trạng thái như lo âu quá mức, buồn bã kéo dài, dễ kích động, hoặc thay đổi tâm trạng thất thường mà không có nguyên nhân rõ ràng. Rối loạn cảm xúc có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, các mối quan hệ xã hội, hiệu suất học tập hoặc làm việc. Việc chẩn đoán và điều trị kịp thời, kết hợp giữa tâm lý trị liệu và thuốc (nếu cần), đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người bệnh phục hồi và ổn định cảm xúc. Một số dạng rối loạn cảm xúc phổ biến nhất hiện nay là: 

Rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu là tình trạng người bệnh thường xuyên cảm thấy lo lắng, căng thẳng hoặc sợ hãi quá mức, kể cả khi không có mối nguy hiểm thực tế nào. Lo âu có thể biểu hiện qua các triệu chứng thể chất như tim đập nhanh, khó thở, đổ mồ hôi, run rẩy, đau đầu hoặc mất ngủ. Người bị rối loạn lo âu thường khó kiểm soát cảm xúc tiêu cực và dễ rơi vào trạng thái hoảng loạn. 

Các dạng phổ biến bao gồm: rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn hoảng sợ, sợ xã hội và ám ảnh sợ đặc hiệu. Nếu không được can thiệp kịp thời, rối loạn lo âu có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày và dẫn đến các vấn đề tâm lý khác. Tình trạng này thường được điều trị bằng một số phương pháp như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT – Cognitive Behavioral Therapy), luyện tập thư giãn hoặc dùng thuốc chống lo âu.

Rối loạn lưỡng cực

Rối loạn lưỡng cực (Bipolar disorder) là một dạng rối loạn cảm xúc đặc trưng bởi sự thay đổi cực đoan về tâm trạng – từ hưng cảm (hưng phấn cao độ, hoạt động quá mức) đến trầm cảm (buồn bã sâu sắc, mất năng lượng). Trong giai đoạn hưng cảm, người bệnh có thể cảm thấy phấn khích bất thường, ít ngủ, nói nhanh, quyết định bốc đồng hoặc ảo tưởng về khả năng bản thân. 

Ngược lại, trong giai đoạn trầm cảm, họ trở nên tuyệt vọng, chán nản, mất hứng thú với mọi thứ và có thể có ý nghĩ tự tử. Rối loạn lưỡng cực ảnh hưởng mạnh đến khả năng làm việc, học tập và duy trì mối quan hệ. Đây là bệnh mãn tính, nhưng nếu được điều trị bằng liệu pháp tâm lý kết hợp với thuốc ổn định tâm trạng, người bệnh có thể kiểm soát tốt triệu chứng và duy trì cuộc sống bình thường.

Rối loạn hành vi

Rối loạn hành vi là tình trạng mà người bệnh thể hiện những hành vi xung đột với chuẩn mực xã hội hoặc vi phạm quyền lợi của người khác một cách có hệ thống và kéo dài. Những biểu hiện phổ biến bao gồm: nói dối, ăn cắp, chống đối người lớn, phá hoại tài sản, hung hăng, bạo lực hoặc hành vi thách thức thẩm quyền. Rối loạn hành vi thường bắt đầu từ tuổi thiếu niên và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành nếu không được can thiệp đúng cách. 

Người mắc rối loạn này thường gặp khó khăn trong việc điều tiết cảm xúc và thiếu đồng cảm với người khác. Nguyên nhân có thể xuất phát từ môi trường gia đình bất ổn, lạm dụng, bỏ bê hoặc do rối loạn tâm lý nền. Việc điều trị bao gồm can thiệp hành vi, giáo dục kỹ năng xã hội và hỗ trợ từ gia đình, đôi khi có thể cần kết hợp thuốc trong những trường hợp nghiêm trọng.

Rối loạn ăn uống

Rối loạn ăn uống là một nhóm các rối loạn tâm lý ảnh hưởng đến thái độ và hành vi liên quan đến ăn uống, cân nặng và hình ảnh cơ thể. Hai dạng phổ biến nhất là chán ăn tâm thần (anorexia nervosa) và ăn uống vô độ (bulimia nervosa). Người mắc chán ăn tâm thần thường có nỗi sợ tăng cân quá mức, ăn rất ít hoặc nhịn ăn, dẫn đến thiếu dinh dưỡng nghiêm trọng. 

Trong khi đó, người mắc bulimia thường ăn rất nhiều trong thời gian ngắn (binge eating) rồi tìm cách loại bỏ thức ăn bằng cách nôn, dùng thuốc xổ hoặc tập luyện quá mức. Rối loạn ăn uống ảnh hưởng không chỉ đến thể chất mà còn gây tổn thương tâm lý sâu sắc. Việc điều trị cần sự kết hợp giữa bác sĩ tâm lý, chuyên gia dinh dưỡng và gia đình, với mục tiêu cải thiện nhận thức, khôi phục chế độ ăn lành mạnh và xây dựng hình ảnh cơ thể tích cực.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế 

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD – Obsessive-Compulsive Disorder) là tình trạng tâm lý mà người bệnh liên tục bị quấy rầy bởi những ý nghĩ ám ảnh không mong muốn và cảm thấy buộc phải thực hiện các hành vi cưỡng chế để làm giảm sự lo lắng do ám ảnh gây ra. Ví dụ, một người có thể ám ảnh về việc sạch sẽ nên liên tục rửa tay hàng chục lần mỗi ngày, dù biết điều đó là phi lý. Những hành vi này gây tốn thời gian, cản trở sinh hoạt và làm suy giảm chất lượng cuộc sống. 

Người mắc OCD thường nhận thức được sự bất thường trong suy nghĩ và hành vi của mình nhưng không thể kiểm soát được. Nguyên nhân có thể liên quan đến sự mất cân bằng hóa học trong não, di truyền hoặc căng thẳng tâm lý kéo dài. Quá trình điều trị thường bao gồm liệu pháp hành vi nhận thức (CBT – Cognitive Behavioral Therapy) và thuốc chống lo âu hoặc chống trầm cảm.

Rối loạn tâm thần

Rối loạn tâm thần là nhóm các rối loạn nghiêm trọng ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc, hành vi và khả năng nhận thức thực tế của người bệnh. Một số rối loạn tâm thần phổ biến bao gồm tâm thần phân liệt (schizophrenia), rối loạn ảo giác và hoang tưởng. Người bệnh có thể trải qua các triệu chứng như nghe thấy tiếng nói không có thật, tin vào những điều phi lý (hoang tưởng), suy nghĩ rối loạn hoặc hành vi kỳ lạ. 

Những rối loạn này làm suy giảm mạnh khả năng sinh hoạt độc lập và giao tiếp xã hội. Rối loạn tâm thần không đồng nghĩa với “điên” như quan niệm sai lầm của nhiều người, mà là một bệnh lý cần được điều trị y tế và tâm lý nghiêm túc. Việc điều trị thường kéo dài và cần sự phối hợp giữa thuốc, liệu pháp tâm lý và hỗ trợ xã hội. Can thiệp sớm giúp người bệnh có cơ hội hồi phục và hòa nhập cộng đồng tốt hơn.

Các dạng rối loạn cảm xúc thường gặp

Triệu chứng rối loạn cảm xúc thường gặp

Rối loạn cảm xúc có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau, ảnh hưởng đến tâm trạng, hành vi và cả thể chất của người bệnh. Một trong những triệu chứng phổ biến nhất là thay đổi tâm trạng bất thường – người bệnh có thể cảm thấy buồn bã, tuyệt vọng, dễ khóc hoặc trở nên hưng phấn, cáu gắt mà không rõ nguyên nhân. Họ thường mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích, cảm thấy mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng, mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều. Các vấn đề về ăn uống cũng xuất hiện, như chán ăn, ăn vô độ hoặc thay đổi cân nặng đột ngột. 

Ngoài ra, người mắc rối loạn cảm xúc có thể gặp khó khăn trong việc tập trung, ra quyết định và ghi nhớ. Một số người có những suy nghĩ tiêu cực kéo dài, tự chỉ trích bản thân hoặc thậm chí có ý định tự tử. Về mặt hành vi, họ có thể thu mình khỏi xã hội, giảm giao tiếp hoặc có những hành vi bốc đồng, thiếu kiểm soát. Những triệu chứng này nếu kéo dài và không được can thiệp sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe tinh thần của người bệnh.

Triệu chứng rối loạn cảm xúc thường gặp

Nguyên nhân gây nên tình trạng rối loạn cảm xúc

Tình trạng rối loạn cảm xúc có thể bắt nguồn từ một số nguyên nhân chính như sau: 

• Yếu tố di truyền: Người có tiền sử gia đình mắc các bệnh tâm lý như trầm cảm, lo âu, lưỡng cực… có nguy cơ cao hơn bị rối loạn cảm xúc.
• Căng thẳng kéo dài: Áp lực học tập, công việc, tài chính hoặc mối quan hệ xung đột lâu dài có thể làm suy yếu sức khỏe tâm thần.
• Chấn thương tâm lý: Những trải nghiệm tiêu cực như bạo hành, mất mát người thân, tai nạn hoặc lạm dụng trong quá khứ có thể để lại hậu quả nghiêm trọng về cảm xúc.
• Môi trường sống tiêu cực: Môi trường thiếu sự hỗ trợ, thường xuyên mâu thuẫn hoặc bạo lực có thể làm gia tăng nguy cơ rối loạn cảm xúc.
• Lạm dụng chất kích thích: Sử dụng rượu, ma túy hoặc thuốc lá lâu dài có thể ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ và cảm xúc.
• Vấn đề sức khỏe thể chất: Các bệnh mãn tính, rối loạn nội tiết (như tuyến giáp), hoặc các rối loạn thần kinh cũng có thể góp phần gây rối loạn cảm xúc.
• Thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc: Không biết cách điều tiết cảm xúc hoặc giải quyết vấn đề hiệu quả có thể khiến cảm xúc tiêu cực kéo dài và trầm trọng hơn.

Nguyên nhân gây nên tình trạng rối loạn cảm xúc

Có nên lựa chọn ngành Quản trị kinh doanh của VinUni?

Ngành Quản trị kinh doanh của trường Đại học VinUni là lựa chọn hàng đầu của nhiều bạn trẻ hiện nay. Chương trình giáo dục tại đây được xây dựng với sự hợp tác học thuật chặt chẽ từ trường Kinh doanh Cornell SC Johnson (thuộc Đại học Cornell). Giáo trình, phương pháp giảng dạy và tiêu chuẩn đánh giá đều được quốc tế hóa, giúp sinh viên tiếp cận kiến thức quản trị hiện đại, tư duy chiến lược và sáng tạo. Đặc biệt, sinh viên ngành Quản trị Kinh doanh tại VinUni được rèn luyện kỹ năng phân tích, nghiên cứu độc lập và giải quyết vấn đề – những năng lực cần thiết để tìm hiểu sâu về một vấn đề sức khỏe tâm thần dưới góc nhìn quản lý, con người hoặc hành vi tổ chức. Ngoài ra, môi trường đào tạo liên ngành tại VinUni cũng giúp sinh viên có nền tảng tốt để khám phá các chủ đề ngoài chuyên ngành, tiêu biểu như rối loạn cảm xúc.

Chương trình học bao gồm các môn về tâm lý tổ chức, hành vi người tiêu dùng và kỹ năng quản trị con người – nơi sinh viên có thể tiếp cận với khái niệm sức khỏe tinh thần, ảnh hưởng của cảm xúc đến hiệu suất làm việc hoặc cách xây dựng môi trường làm việc hỗ trợ người có vấn đề về rối loạn cảm xúc. Hơn nữa, VinUni khuyến khích sinh viên làm nghiên cứu liên ngành, tham gia các dự án thực tiễn và tranh luận học thuật, tạo điều kiện để bạn có thể nghiên cứu chuyên sâu về rối loạn cảm xúc dưới góc nhìn doanh nghiệp.

Có nên lựa chọn ngành Quản trị kinh doanh của VinUni?

Tóm lại, rối loạn cảm xúc là một nhóm các bệnh lý tâm thần phức tạp biểu hiện qua các triệu chứng đa dạng. Việc nhận thức đúng đắn và hiểu biết sâu sắc về biểu hiện cũng như nguyên nhân gây bệnh là yếu tố vô cùng quan trọng để có thể chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.