Hướng dẫn siêu âm bụng tổng quát: Quy trình, chuẩn bị và lưu ý quan trọng

Trong bối cảnh y học hiện đại, siêu âm bụng tổng quát đã trở thành một phương pháp chẩn đoán hình ảnh phổ biến, an toàn và không xâm lấn. Đây là kỹ thuật giúp bác sĩ quan sát các cơ quan bên trong ổ bụng như gan, thận, tụy, lách, túi mật, bàng quang, tử cung, buồng trứng hoặc tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, để đạt kết quả chính xác, việc chuẩn bị đúng cách và hiểu rõ quy trình thực hiện là điều rất quan trọng. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp hướng dẫn siêu âm bụng tổng quát đầy đủ và chi tiết nhất, từ khâu chuẩn bị đến các lưu ý cần thiết trong quá trình thực hiện.

Siêu âm bụng tổng quát là phương pháp dùng sóng siêu âm để quan sát các cơ quan trong ổ bụng

Siêu âm bụng tổng quát là gì?

Siêu âm bụng tổng quát là kỹ thuật dùng sóng siêu âm để tạo ra hình ảnh các cơ quan trong khoang bụng. Đây là công cụ hỗ trợ đắc lực trong việc:

• Phát hiện tổn thương gan, thận, tụy, lách
• Phát hiện sỏi mật, sỏi thận
• Đánh giá tình trạng viêm, u, nang hoặc dị dạng
• Theo dõi tiến triển bệnh lý hoặc hậu phẫu
• Tầm soát định kỳ sức khỏe tổng quát

Vì không sử dụng tia X nên siêu âm bụng rất an toàn, có thể áp dụng cho mọi đối tượng từ trẻ em đến người lớn, phụ nữ có thai hoặc người già.

Khi nào cần siêu âm bụng tổng quát?

Một số triệu chứng khiến bác sĩ chỉ định siêu âm bụng tổng quát gồm:

• Đau bụng không rõ nguyên nhân
• Đầy hơi, chướng bụng kéo dài
• Tiểu khó, tiểu ra máu, rối loạn tiểu tiện
• Nghi ngờ có khối u ổ bụng
• Kiểm tra định kỳ cho bệnh nhân mắc bệnh gan, thận, tụy
• Kiểm tra sức khỏe tổng quát hàng năm

Ngoài ra, siêu âm bụng còn được dùng trong cấp cứu (ví dụ chấn thương bụng kín) để phát hiện máu trong ổ bụng hoặc các tổn thương cấp tính khác.

Khi nào cần siêu âm bụng tổng quát? Quy trình và kỹ thuật thực hiện

Hướng dẫn siêu âm bụng tổng quát: Quy trình và kỹ thuật thực hiện

Đây là phần quan trọng nhất của bài viết, hướng dẫn siêu âm bụng tổng quát bao gồm các bước cần tuân thủ từ lúc chuẩn bị bệnh nhân đến quá trình thao tác kỹ thuật.

Chuẩn bị trước khi siêu âm

Nhịn ăn đúng cách 

Người bệnh cần nhịn ăn từ 6–8 tiếng trước khi siêu âm bụng. Mục đích là để túi mật không co bóp, từ đó hiển thị rõ nét hơn trên hình ảnh siêu âm. Ngoài ra, cần tránh uống các loại nước có gas, sữa, cà phê vì chúng có thể gây đầy hơi trong dạ dày – ruột, dẫn đến nhiễu sóng siêu âm và làm mờ hình ảnh.

Uống nước trước khi siêu âm vùng tiểu khung (nếu cần)

Đối với những trường hợp siêu âm vùng tiểu khung như tử cung, buồng trứng (ở nữ) hoặc tuyến tiền liệt qua thành bụng (ở nam), người bệnh cần uống từ 500–1000 ml nước lọc và nhịn tiểu trong khoảng 1–2 tiếng trước khi thực hiện. Điều này giúp bàng quang căng đầy, đẩy các quai ruột lên trên, tạo khoảng trống giúp quan sát cơ quan cần siêu âm một cách rõ ràng hơn.

Hồ sơ bệnh án

Người bệnh nên mang theo các kết quả xét nghiệm, phim chụp cũ (nếu có) để bác sĩ đối chiếu và đánh giá toàn diện hơn. Đặc biệt, cần thông báo cho bác sĩ biết nếu từng phẫu thuật bụng hoặc có bệnh lý liên quan, vì những yếu tố này có thể ảnh hưởng đến hình ảnh siêu âm và định hướng chẩn đoán.

Quy trình siêu âm

Tư thế bệnh nhân

Bệnh nhân được yêu cầu nằm ngửa thoải mái trên giường siêu âm, đồng thời vén áo cao để lộ toàn bộ vùng bụng cần khảo sát.

Tùy thuộc vào vị trí cơ quan cần quan sát, bác sĩ có thể đề nghị bệnh nhân thay đổi tư thế như nằm nghiêng trái, nghiêng phải hoặc thậm chí ngồi dậy để thu được hình ảnh rõ ràng và chính xác hơn.

Kỹ thuật thực hiện

Bác sĩ sẽ thoa một lớp gel siêu âm lên vùng bụng để tăng khả năng truyền sóng siêu âm và đảm bảo chất lượng hình ảnh. Sau đó, đầu dò siêu âm được di chuyển nhẹ nhàng trên bề mặt da để quét qua các cơ quan nội tạng:

• Gan: Kiểm tra kích thước, cấu trúc nhu mô, phát hiện khối u nếu có
• Đường mật và túi mật: Đánh giá tình trạng sỏi mật, viêm túi mật
• Thận: Phát hiện sỏi, nang, hiện tượng ứ nước
• Tụy và lách: Quan sát hình dạng, kích thước và bất thường
• Bàng quang, tử cung, buồng trứng hoặc tuyến tiền liệt: Kiểm tra dấu hiệu viêm, phì đại, u hoặc nang…

Thời gian thực hiện

Một lần siêu âm bụng tổng quát thường kéo dài từ 10 đến 20 phút, tùy theo số lượng cơ quan cần khảo sát và tình trạng cụ thể của bệnh nhân. Kết quả thường được trả ngay sau khi siêu âm kết thúc, giúp bác sĩ đưa ra đánh giá ban đầu và hướng dẫn điều trị kịp thời nếu cần thiết.

Cần tuân thủ quy trình nghiêm ngặt khi thực hiện và đánh giá siêu âm để tránh bỏ sót tổn thương hoặc bất thường

Các lưu ý quan trọng khi thực hiện siêu âm bụng tổng quát

Để đảm bảo kết quả siêu âm bụng tổng quát chính xác và hiệu quả, cả bệnh nhân lẫn kỹ thuật viên/bác sĩ cần nắm rõ một số lưu ý quan trọng sau:

Đối với bệnh nhân

Trước khi siêu âm, người bệnh cần tuân thủ một số hướng dẫn nhằm giúp hình ảnh siêu âm rõ nét và dễ chẩn đoán:

• Tránh sử dụng thực phẩm khó tiêu: Không nên ăn uống các loại thực phẩm như sữa, đồ uống có gas, đồ chiên rán hoặc chứa nhiều chất béo trong vòng 6–8 tiếng trước khi siêu âm, vì chúng có thể gây đầy hơi, che khuất hình ảnh nội tạng.
• Bệnh nhân tiểu đường cần tham khảo ý kiến bác sĩ: Với người bị tiểu đường, việc nhịn ăn lâu có thể gây hạ đường huyết. Hãy hỏi bác sĩ về chế độ ăn uống phù hợp trước khi thực hiện siêu âm.
• Trang phục thoải mái: Nên mặc quần áo rộng rãi, dễ vén vùng bụng để thuận tiện cho quá trình siêu âm mà không gây khó chịu.
• Ưu tiên siêu âm vào buổi sáng: Nếu thực hiện siêu âm định kỳ, nên đặt lịch vào buổi sáng sớm để dễ dàng nhịn ăn và đảm bảo kết quả chính xác hơn.

Đối với kỹ thuật viên và bác sĩ

Việc thực hiện và đánh giá kết quả siêu âm cần tuân theo quy trình chặt chẽ để không bỏ sót tổn thương hoặc dấu hiệu bất thường:

• Thực hiện đúng kỹ thuật chuyên môn: Kỹ thuật viên cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình siêu âm, sử dụng đầu dò đúng cách và di chuyển hợp lý theo từng vùng khảo sát.
• Đọc kết quả có hệ thống: Nên đánh giá các cơ quan theo trình tự hợp lý để tránh bỏ sót – ví dụ: Gan → túi mật → tụy → lách → hai thận → bàng quang.
• Phát hiện các dấu hiệu bất thường: Cần chú ý tới các biểu hiện như vùng echo kém (hypoechoic), echo hỗn hợp (heterogeneous), các khối tròn, nang chứa dịch hay dịch tự do trong ổ bụng, đây có thể là dấu hiệu của bệnh lý.
• So sánh hai bên cơ quan đối xứng: Việc đối chiếu giữa hai bên (như thận trái – thận phải) giúp phát hiện các bất cân xứng bất thường có giá trị chẩn đoán cao.

Lựa chọn VinUni để theo học ngành Y khoa – Điều dưỡng chất lượng cao

Với những ai quan tâm đến lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, việc hiểu rõ quy trình, chuẩn bị và các lưu ý quan trọng trong hướng dẫn siêu âm bụng tổng quát không chỉ giúp người bệnh chủ động hơn trong việc kiểm tra sức khỏe mà còn thể hiện sự nhạy bén, trách nhiệm của những người làm trong ngành y. Đây là ví dụ điển hình cho việc thực hành lâm sàng cần được đào tạo bài bản và toàn diện ngay từ giảng đường, giúp sinh viên y khoa không chỉ giỏi kiến thức lý thuyết mà còn thành thạo kỹ năng ứng dụng thực tế.

Tại Viện Khoa học Sức khỏe của Trường Đại học VinUni, chương trình đào tạo Bác sĩ Y khoa được thiết kế xoay quanh ba trụ cột vững chắc: Năng lực lâm sàng, tính chuyên nghiệp và tư duy nghiên cứu. Sinh viên không chỉ được đào tạo bài bản về các quy trình chuyên môn như siêu âm tổng quát mà còn có cơ hội thực hành thực tế trong môi trường y tế hiện đại, đồng hành cùng các chuyên gia hàng đầu trong nước và quốc tế. Thông qua sự hợp tác chiến lược với Đại học Pennsylvania, VinUni mang đến một nền giáo dục y khoa toàn diện, đào tạo ra thế hệ bác sĩ vừa giỏi chuyên môn, vừa có khả năng thấu cảm và lãnh đạo trong hệ thống chăm sóc sức khỏe tương lai.

VinUni xây dựng môi trường học tập toàn diện, gắn kết học thuật, thực tiễn, giúp sinh viên Y khoa – Điều dưỡng phát triển sự nghiệp vững chắc

Song song với Bác sĩ Y khoa, chương trình Cử nhân Điều dưỡng tại VinUni cũng được đầu tư chuyên sâu, chuẩn hóa theo tiêu chuẩn quốc tế. Nếu bác sĩ là người trực tiếp chẩn đoán và điều trị, thì điều dưỡng chính là lực lượng đóng vai trò then chốt trong chăm sóc, theo dõi và bảo vệ an toàn người bệnh. Qua những kiến thức như trong hướng dẫn siêu âm bụng tổng quát, sinh viên ngành Điều dưỡng sẽ được học cách phối hợp hiệu quả trong nhóm chăm sóc, ứng phó tình huống khẩn cấp và thực hiện các can thiệp y tế cơ bản với tính chính xác và nhân văn. 

VinUni tạo ra một môi trường học tập toàn diện, kết nối học thuật, thực tiễn và cộng đồng, giúp sinh viên ngành Y khoa – Điều dưỡng phát triển sự nghiệp bền vững và đóng góp thiết thực cho xã hội trong vai trò là những chuyên gia chăm sóc sức khỏe ưu tú.

Xem thêm bài viết: Đau bụng kinh nên làm gì? Bí quyết chăm sóc cơ thể trong ngày “đèn đỏ”